Πολλοί από εμάς πήραμε βάρος κατά τη διάρκεια του απαγορευτικού λόγω της νόσου COVID-19 απλά και μόνο επειδή διανύσαμε μια αγχωτική περίοδο και ήμασταν κοντά στα ψυγεία μας. Ποια είναι τα βήματα εάν είχατε ήδη επιπλέον βάρος και πήρατε μερικά επιπλέον κιλά μετά τον εγκλεισμό: δοκιμάζετε άλλη μια δίαιτα, κάνετε εγγραφή σε κάποιο γυμναστήριο ή σκέφτεστε να επικοινωνήσετε με τον αρμόδιο επαγγελματία υγείας;

Γνωρίζατε ότι η παχυσαρκία είναι μια χρόνια νόσος; Πράγματι είναι. Αποδεικνύεται ότι κάναμε λάθος για πολύ καιρό.

Για πολλά χρόνια επικρατούσε η πεποίθηση ότι το βάρος μπορεί να ελεγχθεί με απλή ανατροπή της ισορροπίας μεταξύ των «θερμίδων που προσλαμβάνονται» και των «θερμίδων που καταναλώνονται». Έτσι, αν πάρετε βάρος επειδή καταναλώσατε πολλές θερμίδες, απλά μειώστε την πρόσληψη των θερμίδων και θα χάσετε βάρος.

Ας μην προσποιούμαστε ότι ο έλεγχος του βάρους είναι απλή υπόθεση

Αποδεικνύεται ότι τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Γιατί; Επειδή το βάρος δεν αποτελεί συμπεριφορά. Κατά συνέπεια, δεν μπορείτε να ελέγξετε απευθείας το βάρος σας!

Σας ακούγεται εξωφρενικό αυτό; Θα σας δώσουμε ένα παράδειγμα. Εάν σας ζητούσα να φάτε 3 μερίδες φρούτων σήμερα, θα μπορούσατε να το κάνετε (υπό την προϋπόθεση ότι έχετε πρόσβαση σε φρούτα).

Αν σας ζητούσα να περπατήσετε 30 λεπτά κάποια στιγμή από τις 8 π.μ. έως τις 9 μ.μ., πιθανότατα θα μπορούσατε να το κάνετε και αυτό. Αλλά αν σας ζητούσα να πάρετε 0,3 κιλά ή μάλλον 5,5 κιλά, τις επόμενες 6 ώρες, δεν θα μπορούσατε.

Υπάρχουν πολλά που πρέπει να ελέγξετε σε αυτά που τρώτε και στον τρόπο που ασκείστε. Αλλά επειδή το βάρος δεν αποτελεί συμπεριφορά, η ικανότητά μας να αυξομειώνουμε το βάρος σαν να ήταν ένας διακόπτης σε θερμοστάτη είναι πολύ περιορισμένη.

Και σαν να μην έφτανε αυτό, αποδεικνύεται ότι τα γονίδιά παίζουν σημαντικό ρόλο. «Υπολογίζεται ότι περίπου το 40% έως 70% της πιθανότητας ενός ατόμου να αναπτύξει παχυσαρκία οφείλεται στα γονίδια». Επιπλέον, υπάρχει ένας συσχετισμός μεταξύ του κοινωνικού περιβάλλοντος και του βάρους.

Για να μην αναφέρουμε ότι η κοινωνία μας έχει αναπτυχθεί έτσι ώστε η πρόσβαση σε τρόφιμα υψηλής θερμιδικής και χαμηλής διατροφικής αξίας να είναι εύκολη, ενώ οι ευκαιρίες για δραστηριότητα δυσεύρετες.

Με άλλα λόγια, από όποια πλευρά και αν το δείτε, τα επιστημονικά στοιχεία υποστηρίζουν σαφώς την υπόθεση ότι το βάρος δεν είναι θέμα επιλογής και θέλησης, αλλά το αποτέλεσμα σύνθετων γενετικών, βιολογικών, κοινωνικοπολιτιστικών και ψυχολογικών παραγόντων.

Σίγουρα όχι ο αριθμός των κιλών στη ζυγαριά, αλλά η επίδραση του αυξημένου αριθμού λιποκυττάρων στην υγεία, η ικανότητα λειτουργίας και η ποιότητα ζωής. Τα λιποκύτταρα δεν είναι παθητικά. Δεν υπάρχουν απλώς εκεί που βρίσκονται χωρίς να κάνουν τίποτα.

Τα λιποκύτταρα εκκρίνουν ορμόνες και πεπτίδια που όταν βρίσκονται κοντά στην καρδιά, στο ήπαρ, στο πάγκρεας κ.λπ. (ενδοκοιλιακός λιπώδης ιστός) μπορούν να προκαλέσουν διάφορες νόσους.

Ας πάμε ένα βήμα παρακάτω. Είναι σημαντικό να κατανοήσετε ότι το σώμα μάχεται –ναι, αυτή είναι η σωστή λέξη – για τη διατήρηση του βάρους του στα υψηλότερα επίπεδα! Το σώμα μας έχει βασικές ενστικτώδεις στρατηγικές αντιμετώπισης των προβλημάτων. Ας δούμε μερικά παραδείγματα.

Επειδή η υπερθέρμανση μας θέτει σε κίνδυνο πρόκλησης εγκεφαλικής βλάβης, αυτόματα αρχίζουμε να ιδρώνουμε για να μειώσουμε τη θερμοκρασία του σώματός μας. Ένα άλλο παράδειγμα: Το υπερβολικό κρύο μπορεί να προκαλέσει βλάβες στο σώμα μας. Γι’ αυτό αρχίζουμε αυτόματα να τρέμουμε, για να επαναφέρουμε τη θερμοκρασία του σώματός μας. Μέχρι στιγμής, όλα καλά.

Λοιπόν, με παρόμοιο τρόπο το σώμα έχει κατασκευαστεί για να αντιστέκεται στην απώλεια βάρους Στο μακρινό παρελθόν, όταν δεν υπήρχε εύκολη πρόσβαση στο φαγητό, συχνά διατρέχαμε κίνδυνο λιμού. Έτσι, όταν χάνουμε βάρος, ενεργοποιούνται οι μηχανισμοί που είναι ενσωματωμένοι στον οργανισμό μας. Αντί για ρίγος ή ιδρώτα, ο εγκέφαλός μας αυξάνει το επίπεδο της πείνας, κλείνει το αίσθημα κορεσμού και επιβραδύνει τον μεταβολισμό. Οι ίδιοι ακριβώς μηχανισμοί διατήρησης της ζωής εξακολουθούν να λειτουργούν σήμερα στο παρασκήνιο.

Υπάρχει μια προβλέψιμη καμπύλη απώλειας βάρους την οποία γνωρίζουν σχεδόν όλοι. Στην αρχή του ταξιδιού απώλειας βάρους, το βάρος μειώνεται μια χαρά. Στη συνέχεια, σε ένα διάστημα το οποίο κυμαίνεται από περίπου 3 έως 6 μήνες, η απώλεια βάρους σταματά και μπλοκάρεται. Τα ηνία αναλαμβάνει πλέον η βιολογία. Αποτελεί υπεραπλούστευση να πούμε ότι η βιολογία δεν κατάφερε να επιτελέσει τον σκοπό της.

Γιατί λοιπόν σας το λέω αυτό; Λοιπόν, όταν οι άνθρωποι λειτουργούν κάτω από το μοντέλο πρόσληψης / κατανάλωσης ενέργειας, οι στόχοι και οι προσδοκίες τους βασίζονται σε αυτή τη λογική.

Κάποιος που έχει πειστεί από αυτό το μοντέλο, ενδεχομένως να θέσει ως στόχο απώλειας βάρους το 0,5 κιλό κάθε εβδομάδα, το οποίο σημαίνει ότι στις 5 εβδομάδες θα έχει χάσει 2,5 κιλά, στις 10 εβδομάδες θα έχει χάσει 5 κιλά και στις 30 εβδομάδες, 15 κιλά. Ακούγεται Υπέροχο! Θέλω κι εγώ! Δυστυχώς, οι πιθανότητες να συμβεί αυτό στην πραγματικότητα είναι πάρα πολύ λίγες, επειδή το σώμα σας έχει διαφορετική άποψη και η αλήθεια είναι ότι δεν μπορείτε να κοροϊδέψετε τη μητέρα φύση.

Υπάρχει ένα τεράστιο πρόβλημα με την επικρατούσα νοοτροπία η οποία θέλει «να τρώτε λιγότερο και να κινείστε περισσότερο. Όταν οι άνθρωποι περνούν τα προβλέψιμα στάδια απώλειας βάρους, δηλαδή την αρχική "επιτυχία" η οποία ακολουθείται από την αναπόφευκτη διακοπή της απώλειας βάρους, αρχίζουν να κατηγορούν τους εαυτούς τους.

Έτσι δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για μια μη παραγωγική αλληλουχία συμβάντων. Εάν υπάρχει κάτι που γνωρίζουμε για τα άτομα που ζουν με παχυσαρκία, είναι ότι καταβάλλουν επανειλημμένα μεγάλη προσπάθεια να χάσουν βάρος. Αλλά με την πάροδο του χρόνου, οι εμπειρίες τους μοιάζουν μάλλον κάπως έτσι: Προσπαθώ, αλλά δεν τα καταφέρνω· προσπαθώ, αλλά δεν τα καταφέρνω· προσπαθώ, αλλά δεν τα καταφέρνω. Σας θυμίζει τίποτα;

Ως ψυχολόγος, όταν βλέπω αυτό το μοτίβο συμπεριφοράς πραγματικά στενοχωριέμαι. Γιατί; Επειδή αυτό το μοτίβο της προσπάθειας και της αποτυχίας έχει ως αποτέλεσμα την παραίτηση! Ονομάζεται «επίκτητο αδιέξοδο» (learned helplessness) και είναι μια πολύ επικίνδυνη ψυχολογική κατάσταση. Μοιάζει με την κατάθλιψη. Επηρεάζει τις περισσότερες πτυχές της ζωής ενός ατόμου. Και υπονομεύει την αυτοεκτίμηση ενός ατόμου.

Πρόσφατα εκπονήθηκε μια σειρά μελετών που αποσκοπούσαν στην κατανόηση του τρόπου βελτίωσης της φροντίδας των ατόμων που ζουν με παχυσαρκία. Αυτό που μαθαίνουμε είναι ότι τα άτομα που ζουν με παχυσαρκία δεν βλέπουν ουσιαστικά τους επαγγελματίες υγείας ως πηγές υποστήριξης, αλλά πιστεύουν ότι η διαχείριση του βάρους εξαρτάται από τους ίδιους και ότι πρέπει απλώς να εστιάσουν περισσότερο στη διατροφή και την άσκηση. Οι επαγγελματίες υγείας πιστεύουν ότι μπορούν να βοηθήσουν, αλλά πιστεύουν επίσης ότι η διατροφή και η άσκηση είναι η μόνη λύση.

Συνεργάζομαι με άτομα που ζουν με παχυσαρκία από τα τέλη της δεκαετίας του ’70. Έχω δει ξανά και ξανά πόσο απίστευτα εκνευριστικό είναι για τα άτομα με παχυσαρκία όταν κάποιος έρχεται και λέει «Λοιπόν, απλώς χρειάζεται να τρώτε λιγότερο και να γυμνάζεστε περισσότερο».

Είναι σαν να αναμένουν ότι το άτομο με παχυσαρκία θα ανταποκριθεί λέγοντας, «Σοβαρά μιλάτε; Κανείς δεν μου το έχει πει αυτό ποτέ ως τώρα. Δεν είχα ιδέα ότι θα βοηθούσε εάν έτρωγα λιγότερο και γυμναζόμουν περισσότερο».

Ούτε καν ξέρω πόσες φορές έχω ακούσει αυτό τον διάλογο και αυτό με κάνει να πιστεύω ότι ακολουθούμε λάθος κατεύθυνση. Ήρθε η ώρα να αλλάξουμε τις πεποιθήσεις μας σχετικά με τον ορισμό της παχυσαρκίας και τον τρόπο με τον οποίο αναπτύσσεται και αντιμετωπίζεται.

Όταν κάποιος μου ζητά να εξηγήσω γιατί αυξάνονται τα ποσοστά παχυσαρκίας, η απάντησή μου είναι ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος δεν είναι πλέον προσαρμοσμένος στο περιβάλλον στο οποίο ζει. Δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα με το άτομο και τον εγκέφαλο. Αλλά σε συνδυασμό με το περιβάλλον, μπορεί να προκύψουν προβλήματα.

Τι θα συνέβαινε εάν αλλάζατε την πεποίθηση ότι η παχυσαρκία είναι θέμα μείωσης της πρόσληψης φαγητού και αύξησης της κίνησης, η οποία σας οδηγεί στην αποτυχία;

Παρεμπιπτόντως, όταν κάποιος αισθάνεται αποτυχημένος και παραιτείται, σταματά να φροντίζει τον εαυτό του.

Ποια είναι επομένως η εναλλακτική λύση; Ας το δούμε λίγο μαζί αυτό.

Τι θα συνέβαινε εάν η παχυσαρκία αντιμετωπίζοντν ως χρόνια νόσος που απορρέει από γενετικούς, περιβαλλοντικούς, βιολογικούς (ιδιαίτερα από τη βιολογία που βασίζεται στον εγκέφαλο), κοινωνικούς και ψυχολογικούς παράγοντες, οι οποίοι ενισχύονται στο πλαίσιο του σύγχρονου περιβάλλοντος που κατακλύζεται από υπερβολικά επεξεργασμένες τροφές και υπερφορτωμένες ζωές και από έλλειψη χρόνου για τη φροντίδα του εαυτού μας.

Παρά τις προηγούμενες προσπάθειές σας, δεν έχετε λάβει ποτέ θεραπεία για αυτή την πάθηση. Μέχρι στιγμής, κανείς δεν έχει προσεγγίσει τη θεραπεία υπό το πρίσμα των γνώσεων που έχουμε σήμερα. Οι προηγούμενες προσπάθειες επικεντρώθηκαν στη νοοτροπία που θέλει να τρώμε λιγότερο και να κινούμαστε περισσότερο.

Αναρωτιέμαι τις θα συνέβαινε εάν μπορούσατε να κάνετε αυτή την αλλαγή; 

Αυτό είναι το όραμά μου: Πιστεύω ότι αυτή η αλλαγή έχει το δυναμικό να εμφυσήσει ρεαλιστική ελπίδα στον τομέα της διαχείρισης της παχυσαρκίας και να ανοίξει τον δρόμο για την αυτοεκτίμηση.

Η ανησυχία μου είναι ότι οι άνθρωποι που ζουν με παχυσαρκία κατηγορούν τους εαυτούς τους – στην πραγματικότητα αυτό ονομάζεται «εσωτερικοποιημένη προκατάληψη εξαιτίας του βάρους»– και δεν θεωρούν ότι οι επαγγελματίες υγείας μπορούν να βοηθήσουν.

Ωστόσο, αν προσεγγίσουμε την παχυσαρκία με τρόπο παρόμοιο με οποιαδήποτε άλλη χρόνια νόσο, μπορούμε να κάνουμε τη διαφορά. Οι επαγγελματίες υγείας μπορούν να χρησιμοποιήσουν τις δεξιότητες που αποκτούν υποστηρίζοντας τους ανθρώπους που ζουν με άλλες χρόνιες παθήσεις, για να βοηθήσουν τα άτομα που ζουν με παχυσαρκία. Εξάλλου, η διαχείριση της παχυσαρκίας αφορά θεραπευτικές προσεγγίσεις που βελτιώνουν περισσότερο την υγεία, την ικανότητα λειτουργίας και την ποιότητα ζωής απ’ ό,τι το βάρος που μπορεί να χάσει ένα άτομο.

Αναρωτιέμαι, μήπως τώρα είστε πλέον πρόθυμοι να ζητήσετε βοήθεια για την πάθηση από την οποία πάσχετε;