7 belangrijke factoren die gewichtstoename beïnvloeden

Duurzaam gewichtsverlies is de belangrijkste uitdaging bij de behandeling van obesitas. Gewichtstoename wordt vaak gezien na gewichtsverlies bij mensen met obesitas.¹

Waarom is het zo moeilijk om af te vallen en je nieuwe gewicht te behouden?

Dr. Arya Sharma, emeritus hoogleraar geneeskunde en voormalig voorzitter van Obesity Research and Management aan de Universiteit van Alberta, nodigde de medisch directeur van het Weight Management Program van de Toronto Medcan Clinic, Dr. David Macklin, uit om op zijn blog "Dr. Arya Sharma's Obesity Notes" over dit onderwerp van gedachten te wisselen.

Hier deelt dr. Macklin de 7 grootste factoren die bijdragen aan gewichtstoename en biedt hij inzichten over realistische, duurzame gewichtsbeheersing. Je kan de link naar het originele bericht hier terugvinden.

“De belangrijkste oorzaak van gewichtstoename is biologisch. De hersenen proberen gewichtsverlies te voorkomen, als gevolg van oude biologische processen.  Als onze voorouders afvielen, was het niet om er goed uit te zien voor een bruiloft of vanwege het badpakseizoen. In die tijd was gewichtsverlies ofwel te wijten aan ziekte, ofwel aan een onderbroken voedselvoorziening. Simpel gezegd, het lichaam wil het gewicht behouden om zich te beschermen tegen de dood.  

In de afgelopen 30 jaar hebben we geleerd hoe de hersenen dit doen. De hersenen zijn expert in 1) het herkennen van vetverlies, 2) het verdedigen tegen vetverlies en 3) het bevorderen van een hernieuwde toename in gewicht. De hersenen doen dit door:  

    a) toenemende eetlust – zorgen dat er meer calorieën worden ingenomen

    b) afnemende metabole snelheid

Bij deze hernieuwde gewichtstoename lijkt een verhoogde eetlust een grotere rol te spelen dan een langzamer metabolisme. Verhoogde eetlust, in de vorm van een grotere motivatie om te eten, leidt tot een verhoogde totale calorie-inname, wat op zijn beurt leidt tot een hernieuwde toename in gewicht.

“De volgende vaak voorkomende reden voor gewichtstoename is dieet.  Let op: een dieet is geen effectieve methode om gewichtstoename te voorkomen. In plaats daarvan zijn de drie pijlers om gewichtstoename te voorkomen gedragstherapie, medicatie en chirurgie. Simpel gezegd, het risico op gewichtstoename is groter naarmate de gewichtsverliesmethode meer op een dieet lijkt. Specifiek:

    a) als het gewichtsverlies een resultaat was van een verminderde calorie-inname die niet vol te houden was.

    b) als het gewichtsverlies een resultaat was van een niveau en type inspanning die niet vol te houden was.

    c) als tijdens het gewichtsverlies werd ingeboet op plezier, eten, drinken, vrienden, een sociaal leven en reizen.

Een duurzame methode om gewicht te verliezen, is de beste methode om te voorkomen dat het gewicht terug bijkomt. De bovenstaande methoden zijn moeilijk vol te houden.  Ze voorspellen ook dat indien iemand te veel afvalt en op een lager gewicht komt dan duurzaam is, het gewichtsverlies teniet gedaan zal worden door biologische processen.

Het ideale gewicht wordt bereikt door het tegenovergestelde van een dieet volgen. Het ideale gewicht vind je door te streven naar 1) een duurzaam calorieniveau, 2) een duurzame inspanning, 3) en tegelijkertijd een bewuste acceptatie van de waarde van plezier, eten, drinken, vrienden, een sociaal leven en reizen. Het ideale gewicht bereik je wanneer je je inzet voor een levensstijl die per definitie duurzaam is.”

“Bepaalde veranderingen in iemands omgeving kunnen gewichtstoename veroorzaken. Een voorbeeld hiervan is iemand die op kantoor werkte en nu thuis werkt, of het tegenovergestelde.  Een ander voorbeeld is iemand die, met het oog op gewichtsverlies, risicovolle situaties heeft vermeden en zich nu onvermijdelijk in deze situaties bevindt. Bijvoorbeeld iemand die een sociale omgeving of restaurants tijdelijk heeft vermeden, louter met het oog op gewichtsverlies. Signalen in onze fysieke en sociale omgeving activeren de biologische reactie van eetlust – goesting – de onbewuste motivatie om te eten.  Als de signalen die werden ervaren tijdens het gewichtsverlies wijzigen, kan het gewicht weer toenemen.”

“Als de behandeling wordt stopgezet, kan de aandoening terugkomen. Het is aangetoond dat 'evidence based' gedragstherapie, indien voortgezet op lange termijn, beschermt tegen gewichtstoename. Anti-obesitasmedicatie (anti-obesity medications, AOM's) speelt in op biologische processen. AOM's verminderen de eetlust en de hunkering naar calorie-inname (goesting). Als AOM's worden stopgezet of slecht worden nageleefd, gaat de verdediging tegen gewichtstoename verloren en steekt de biologie de kop op.”

“Een sterk onderschatte reden voor hernieuwde toename in gewicht is iemands reactie op “tegenslagen bij gewichtsverlies”. Veelvoorkomende tegenslagen van gewichtsverlies zijn 1) de nasleep van eet- en/of drinkbuien en 2) het zien van een teleurstellend getal op een weegschaal. Tenzij er effectieve gedragstherapie wordt verstrekt, kunnen deze tegenslagen vaak worden gevolgd door negatieve zelfkritiek en negatieve emoties, waaronder demotivatie.  Toch is het precies wanneer iemand een lager gewicht heeft dat hij/zij het gevoeligst is voor biologische drijfveren wat betreft hernieuwde toename in gewicht. Op dat moment is de kans op overeten en ongunstige gewichtsresultaten het grootst. Screening op en behandeling van deze nutteloze cognitieve reacties is een belangrijk onderdeel van het begrijpen en aanpakken van hernieuwde toename in gewicht. Nogmaals, dit is waarschijnlijk de meest onderschatte niet-biologische complicatie van gewichtsverlies.”

“Gewichtstoename kan een mogelijk ernstige bijwerking zijn van vaak gebruikte geneesmiddelen. Sommige geneesmiddelen veroorzaken vaker gewichtstoename dan andere, en er bestaan aanzienlijke verschillen tussen personen onderling. Een hernieuwde toename in gewicht kan worden veroorzaakt door de toevoeging van een gewichtbevorderend geneesmiddel. Indien mogelijk kan dit worden vervangen door een alternatief geneesmiddel dat gewichtsneutraler is.”

“Ten slotte is er een specifieke lijst van interne situaties die gewichtstoename kunnen bevorderen.  Het is de meeste mensen wel duidelijk dat stress, vermoeidheid, gebrek aan slaap, depressieve stemming en minder beweging een toename in gewicht kunnen veroorzaken. Voor veel personen, vooral in een toestand van verminderd lichaamsgewicht, kan elk van deze factoren de eetlust en de motivatie om te eten verhogen en de zelfreguleringsvaardigheden (zelfbeheersing) verminderen. Als iemand weer bijkomt in gewicht, is het absoluut noodzakelijk om te screenen op elk van deze factoren en na te gaan hoe een verandering in een van deze factoren kan leiden tot een hogere calorie-inname en gewichtstoename.”

Verder voegt dr. Macklin een belangrijke opmerking toe: "Hoewel biologie de belangrijkste en meest voorkomende oorzaak van gewichtstoename is, kunnen de andere oorzaken de primaire oorzaak ingewikkelder maken."

David A. Macklin, MD, is docent aan de universiteit van Toronto en huisarts, opgeleid aan de universiteit van Toronto. Sinds 2004 beoefent hij obesitasgeneeskunde. Hij is de Medical Director van het Weight Management Program van de Toronto Medcan Clinic en co-auteur van de Canadian ACTION Study en van het Psychology and Behavioural Treatment Chapter van de Canadian Clinical Practice Guidelines 2020 voor de behandeling van obesitas bij volwassenen.

Dr. Arya M. Sharma, MD, DSc (hon), FRCPC, is emeritus hoogleraar geneeskunde en voormalig voorzitter van Obesity Research and Management aan de universiteit van Alberta, Edmonton, Canada. Hij is ook de voormalige, klinische medevoorzitter van het Alberta Health Services Obesity Program. Hij is auteur en co-auteur van meer dan 500 wetenschappelijke artikelen en heeft vele lezingen gegeven over de etiologie en de behandeling van obesitas en verwante cardiovasculaire aandoeningen. Dr. Sharma wordt regelmatig vermeld als medisch expert in nationale en internationale tv- en tijdschriften en onderhoudt een alom gelezen obesitasblog op www.drsharma.ca.